Oude fotos van de Delftse Oostsingel rond 1900
Op deze pagina maken we een historische wandeling langs de Oostsingel.
We beginnen bij de Oostpoort en lopen naar het noorden. Meestal verkeren we aan het begin van de vorige eeuw en af en toe maken we sprong voor- of achterwaards.
(N.B.: na aanklikken van een foto krijg je meestal een exemplaar met hogere resolutie voor meer details).
Aanvullingen of reacties? Dat kan op de contactpagina .
Oostpoortbrug
Ter oriëntatie zoeken we het om te beginnen even hogerop. We herkennen hier de Oostpoort, met links vooraan de brugwachterswoning en de oude Oostpoortbrug over de Zuidergracht.
Tot 1894 liep daar de vaarroute langs de zuidkant van de stad. Daarna kwam het nieuwe Rijn-Schiekanaal gereed, hier op de voorgrond. De nieuwe Oostpoortbrug is opengedraaid.
Rechts staat in de verte de molen van de Bieslandse Bovenpolder met volle zeilen te malen.
De ophaalbrug rechts is de Quakelbrug, links daarvan begint de Oostsingel.
Van de eerste rij huizen resteren er thans nog een paar. Ze zijn door een bruggetje over een sloot te bereiken.
Helemaal rechts is nog een deel van de uitspanning “de Prins” zichtbaar.
Quakelbrug
De eerste huizen van de Oostsingel; ze staan er deels nog steeds zoals op deze foto uit de jaren ’20. De Quakelbrug ligt over de vaart naar Delfgauw en Pijnacker en is in 1927 vervangen door een vaste verbinding met aansluiting naar de Poortlandlaan (later omgedoopt in Julianalaan).
Oostplein
Vanaf 1930 zag de situatie er zo uit. De Quakelbrug ligt er nog steeds, maar de automobilist, die hier passeert op weg van Den Haag naar Rotterdam, ziet er weinig meer van. Gelukkig regelt de verkeerspolitie het drukke verkeer.
groentetuinen
Op de Oostsingel zien we een paar wandelaars, een fiets en een paard en wagen van de vuilophaaldienst. Deze is op weg naar “De Staal”.
Het hoge huizenblok in de verte is van de huidige nummers Oostsingel 51-55, gebouwd rond 1885.
Het bruggetje met de witte leuning leidt naar de kade van de molensloot van de Bieslandse polder, die sinds 1938 kortweg de Bieslandsekade heet. Rechts zijn de huizen op de Hugo van Rijkenlaan te zien, een van de oudste wegen aan deze kant van de stad. Begin 18e eeuw liep deze naar het tuinhuisje van een zekere Hugo van Rijck.
Het huis op de voorgrond is inmiddels verdwenen; daar is nu de aansluiting met de Stalpaert van de Wieleweg. Vooraan rechts zien we de groentetuinen, grotendeels eigendom van het Gereformeerd Weeshuis en van het Sint Joris Gasthuis.
Bieslandse molensloot
Als we bij de Bieslandse molensloot zijn aangekomen, zien we de Leerlooierij van Lans staan. Op de achtergrond staat de molen van de Bieslandse Bovenpolder, waarvan thans alleen nog de romp resteert aan het begin van de Korftlaan.
In 1928 nam H.H. Roes de leerlooierij over van W.O.A. Lans. Roes had voor die tijd zijn looierij aan het Oosteinde. De fabrieksgebouwen werden in 1962 wegens bouwvalligheid gesloopt.
Pesthuisbrug
Hier staan we op dezelfde plek, halverwege de jaren ’20. De Oostsingel werd verbreed en geasfalteerd, dus moest ook de brug hier grondig worden aangepakt. De brug ontleent zijn naam aan het Pesthuis, dat tot begin 19e eeuw veiligheidshalve een eind buiten de stad dienst deed.
Molen de Windlust
Links, aan de overkant van het kanaal, aan het einde van de Hopstraat, stond tot het eind van de 19e eeuw de run- en snuifmolen “de Windlust”. Deze leverde grondstof voor leerlooierijen, dus wellicht ook voor de overburen aan de Bieslandsekade. In 1889 werd de molen verplaatst naar Nootdorp, waar hij tot op heden in bedrijf is als korenmolen.
Oostsingel 51-55
We zijn nu ter hoogte van Oostsingel 51-55, thans gemeentelijke monumenten, gebouwd rond 1885, waarschijnlijk als speculatie-object. Rechts de Hugo van Rijkenlaan, links een klein huisje, dat inmiddels is verdwenen, evenals het boerderijtje waarvan we uiterst links nog net het dak ontwaren.
De foto is gemaakt tussen 1922 en 1925.
kassenbouw
Op deze foto van voor 1922 zien we dezelfde huizen vanaf de andere kant. Waar nu de Stalpaert van de Wieleweg loopt, lagen destijds nog kassen. Links de huisjes aan de Hugo van Rijkenlaan, rechts de achterzijde van de Genestetlaan.
Asfalteringswerk
In 1927 werd de Oostsingel hier geasfalteerd; het was tenslotte de doorgaande weg van Den Haag naar Rotterdam…. De stoomwals zullen we later tijdens onze wandeling opnieuw tegenkomen.
Molen Zeldenrust
Schuin tegenover waar we nu staan, stond aan het eind van de Nieuwe Langendijk de Langendijkse molen, ook wel molen Zeldenrust genoemd. Dit was een trasmolen, een molen die tufsteen tot tras maalde ten behoeve van de productie van cement en mortel. Deze was eigendom van de Porceleyne Fles en is rond 1860 gesloopt.
Nieuwe Langendijk
Op dezelfde plek kunnen we, na het verdwijnen van de molen, prachtig over de Nieuwe Langendijk uitkijken. Schepen konden er langs deze kant niet in zo te zien. De gracht werd gedempt in 1899.
de nieuwe Koepoortbrug
In 1936 werd de Koepoortbrug naar deze plek verplaatst. De Nieuwe Langendijk veranderde in “de kortste autosnelweg van de binnenstad” en de brug moest later aanzienlijk worden verbreed.
oprit Koepoortbrug
De Koepoortbrug kon je destijds alleen op langs de Oostsingel.
nieuwe oprit Koepoortbrug
In de jaren ’50 werd de Koepoortbrug met een nieuwe oprit verbonden met de Stalpaert van de Wieleweg en de van Mierveldlaan. De wasserij van J.J.Smit moest daar voor wijken. Vijftig jaar later zag het er weer zo uit; toen werd onder de oprit een parkeergarage aangelegd. Daarbij verdwenen de huizen langs de van Renswoudestraat, hier rechts op de foto.
Johanna Wiggelinastraat
Van de bebouwing op deze foto resteert thans alleen nog het huis links op de hoek van de van Renswoudestraat. Destijds heette deze straat de Johanna Wiggelinastraat. In het pand rechts was rond 1919 de gaarkeuken gevestigd, waar tijdens de hongersnood maaltijden werden bereid. Helemaal rechts is de wasserij van J.J.Smit nog te zien.
Oostsingel 76-90
Aan onze kant van de Schie is inmiddels druk gebouwd. Deze huizenrij tot aan de Koepoortstraat (v.r.n.l. de huidige nummers 76 tm 90) werd gebouwd in 1908. Dit jaartal is boven in de gevel is aangebracht,
Voorheen was hier een blekerij gevestigd, eigendom van Andries van der Meer.
Groene Kruis Sanatorium
Aan het eind van de Johanna Paulinalaan, zoals de Koepoortstraat destijds heette, werden in 1910 drie draaibare paviljoens gebouwd voor tuberculose-patiënten. Later zouden deze worden uitgebreid tot het Groene Kruis Sanatorium, tegenwoordig bekend als de Bieslandhof.
de Koepoort
We naderen nu de plek waar de Koepoortbrug oorspronkelijk lag en maken even een sprong terug in de tijd. Eeuwenlang werd de oostelijke ingang van Delft bewaakt met de Koepoort, die de stad ’s nachts veilig afsloot.
Over de brug vertrekt een reiziger te voet, de knapzak op de schouder.
Koepoortbrug
In het begin van de 20e eeuw zag het er hier al heel anders uit. De poort is inmiddels gesloopt en de brug is vervangen door een bredere dubbele wipbrug met een iets hoger talud.
Sinds 1894 was het hier veel drukker op het water, door de opening van het Rijn-Schiekanaal. Zowel aan de noord- als aan de zuidkant van de stad waren doorsteken gegraven, zodat de scheepvaart Delft makkelijker kon passeren.
Oosterstraat
Sinds 1862 loopt de Oosterstraat langs de binnenkant van de vroegere stadswal. Hier zien we het deel tussen Nieuwe Langendijk en Vlamingstraat. Deze huizen werden in de jaren ’80 van de 20e eeuw vervangen door nieuwbouw, ook weer met de tuin direct aan de Schie.
Zoals we zien was oeverrenovatie ook toen al aan de orde.
Koepoortbrug
De roeivereniging DDS, opgericht in 1886, nam in 1914 zijn intrek in de Sint-Huijbrechtstoren aan de Delftse Schie. Later op onze wandeling zullen we dit gebouw nog tegen komen. Tot de dag van vandaag wordt het water hier intensief gebruikt door verscheidene roeiers, zowel uit Delft als Den Haag.
Oostsingel 91-101
We steken even de brug over om de Oostsingel van de andere kant van het water te bekijken. Als we ons weer omdraaien zien we de bebouwing ten noorden van de Johanna Paulinalaan (die vanaf 1938 Koepoortstraat zou heten).
Eerder heeft ook hier een blekerij gezeten, eigendom van Johannes van den Akker en consorten. In 1890 kreeg G.Smeele toestemming een stoomketel aan de blekerij te plaatsen.
De donkere deuren links (Oostsingel 98) hebben nog lang toegang gegeven tot wasserij “de Witte Leeuw” van J.P.Smeele, die achter deze huizen gevestigd was.
Het is druk op de brug…
Brievenbus
We staan nu op de hoek van de Oosterstraat en kijken over de Koepoortbrug naar de Oostsingel. Net om de hoek staat een fraaie gietijzeren PTT-brievenbus. Totdat PostNL een tiental jaren geleden weer eens bezuinigde, kon je op deze plek nog altijd je post kwijt. Rechts aan de overkant de ingang naar de Koepoortstraat.
Het wordt tijd dat de voetgangers op hun tellen gaan passen: er komt een auto de brug over!
Koepoort vanaf de Vlamingstraat
We staan hier op dezelfde plek als op de vorige foto, maar dan anderhalve eeuw eerder. Op deze tekening van Paul Tétar van Elven zien we de Koepoort vanaf de stadskant.
op de brug
We steken de brug weer over, maar blijven even staan om van het uitzicht over de Schie te genieten. Links de achterkant van de huizen van de Oosterstraat en de Rietveldse toren, rechts tussen de bomen is de onderkant van de gevels van de huizenrij 103-117 te ontwaren.
Zeilboten
De brug zal zo wel open moeten, maar voor dit plaatje blijven we graag nog even stilstaan. Zeilenboten op de Schie, dat zien we tegenwoordig niet meer. Maar de gemotoriseerde vaart lijkt er al last van te hebben: het is druk op het water!
En wat ziet de Oostsingel er prachtig uit, zo zonder auto’s!
Nieuwe Kerk
We vervolgen onze tocht en slaan linksaf de Oostsingel op.
Als we omkijken richting Vlamingstraat zien we op de achtergrond de Nieuwe Kerk.
Langendijksemolen en Koepoort
De wandelaar op deze plaat staat recht tegenover de plek waar nu mijn voordeur is. Hij kijkt naar de Rietveldse toren, maar wij kijken even terug; in dit geval ook terug in de tijd. De Langendijksmolen staat er nog in volle glorie, evenals de Koepoort. Links is een gebouwtje zichtbaar. Zou dat van de blekerij van Johannes van den Akker zijn?
Rietveldse toren
Aan de overkant staat de Rietveldse toren, één van de overgebleven Delftse waltorens. Een logistiek gezien heel handige plek om de oostkant van de stad te kunnen voorzien van allerlei waren, die per boot kunnen worden aangevoerd. Zo was hier ook een kolenhandel gevestigd.
Rechts zien we het begin van het Oostplantsoen, dat in 1879 ontstond door de afgraving van de stadswal.
Horeca
Rond 1903 verstuurde een zekere Leo deze kaart. Toen had de toren een horeca-functie.
Oostsingel 106-110
We zijn maar even naast de Rietveldse toren gaan staan om onze huizenrij op de plaat te zetten. Helaas dateert deze foto uit 1981: we hebben nog steeds geen oudere foto’s kunnen vinden, hoewel de huizen er al hoogstwaarschijnlijk al sinds 1890 staan. Zie hiervoor de beschouwing op de pagina geschiedenis Oostsingel 110.
Oostsingel 103-122 van bovenaf
Op een detail van een luchtfoto uit 1924 zien we hier de huizen op de Oostsingel ter hoogte van de huidige Willem van Aelststraat. Destijds lag op die plek de toegangsweg naar een schietbaan. Het schuine verloop van die weg is sinds die tijd zo gebleven. Achter “onze” huizen strekt het weiland zich uit.
Schietbaan
Op een strook land langs wat nu de Willem van Aelststraat is, was sinds 1869 een schietbaan gevestigd.
Schietbaan
Op deze hoek bouwde aannemer B.W.G. Prins twee huizen. Hij ging zelf in het hoekhuis wonen, zijn neef in het huis ernaast.
Achter het hoekpand op de Willem van Aelststraat bouwde hij een electriciteitshuisje; dat is nu een gemeentelijk monument.
Enkele tientallen meters verder, op Oostsingel 123, staat een villa, gebouwd in 1902. Helaas ontbreekt het nog aan foto’s uit die tijd.
Wasserij Oosterhoff
Naast de villa staat op Oostsingel 125 alweer een wasserij. Van oudsher waren veel open velden net buiten de stad in gebruik als blekerijen. Na de uitvinding van de stoomwasserij ging een aantal van de blekers met hun tijd mee door op dezelfde plaats een wasserij op te richten. Direct voorbij deze wasserij van de weduwe Oosterhoff is sinds 1921 de ingang naar de Fabriciusstraat.
De wasserij werd in 1962 gesloopt om plaats te maken voor het flatje dat er nu staat.
Vermeerstraat
In 1907 werd de woningbouwvereniging “De Goede Woning” opgericht door een aantal Delftse burgers. Hun eerste actie was het laten bouwen van 32 woningen in de Vermeerstraat.
De huizenrij langs de Oostsingel ziet er nog steeds zo uit als op deze foto.
Technische Hogeschool
Ook de TH Delft, zoals de Technische Universiteit destijds heette, ging aan de oostkant van de stad uitbreiden. Hier aan de overkant staat sinds 1924 het gebouw voor Weg- en Waterbouwkunde.
Rechts op de achtergrond is een voetgangerspontje zichtbaar.
Het pontje van Haak
Hier zien we het pontje van dichtbij, eind jaren ’50. Het werd geëxploiteerd door de familie Haak. De steiger aan de Oostsingel lag ter hoogte van de boerderij van Arkesteijn, hier op de achtergrond.
Aan de stadskant had het pontje een steiger aan het Oostplantsoen, vlak naast het clubgebouw van de roeivereniging DDS.
Boerderij
Even voorbij Vermeerstraat stond nog lang de boerderij van Arkesteijn. In de tijd van deze foto stond hij er nog landelijk bij.
Uitvaartcentrum
Nadat ook de weilanden achter de Oostsingel plaats maakten voor woningbouw, zou de boerderij uiteindelijk in 1962 worden gesloopt om plaats te maken voor uitvaartcentrum “De Laatste Eer”.
Stoomwasserij van Osselen
De vierde wasserij die we op deze wandeling tegenkomen is die van van Osselen, op de hoek van de Rembrandtstraat. Ook deze zou uiteindelijk, net als het er naast gelegen uitvaartcentrum “De Laatste Eer” in 1999 worden gesloopt. Langs de Oostsingel verscheen een complex moderne appartementen.
Asfalteren
Terug naar de vorige eeuw, eind jaren ’20.
Rechts op de foto de boerderij, daarachter de “Delftsche Stoomwasserij v/h van Osselen” en (sinds 1911) de Rembrandtstraat.
Met stoomwals, teerwagen en veel mankracht wordt de Oostsingel geasfalteerd. Na het water is nu ook de weg een veel gebruikte verbinding geworden tussen Den Haag/ Leiden en Rotterdam.
20 km/u
Toch bleef de maximum snelheid, ook voor al het doorgaande verkeer, beperkt. Helaas kreeg de automobilist later zelfs op de Oostsingel steeds meer haast.
tussen Rembrandtstraat en Tweemolentjesvaart
Een gezellig plaatje van voor de asfalteringswerkzaamheden. Iedereen kan nog rustig midden op straat zitten. Opvallend is de dubbele bomenrij rechts. Daar was na de verbreding van de rijweg geen plaats meer voor. Maar de huizen op dit deel van de Oostsingel hebben er sindsdien wel een klein voortuintje bij gekregen.
Op de hoek van de Rembrandststraat, voorbij de drie huizen met de erkers, zien we de dan net geopende wasserij van van Osselen.
Sint-Huybrechtstoren
Aan de overkant staat hier de Sint-Huybrechtstoren, een oorspronkelijke waltoren. Deze raakte begin 20e eeuw zwaar in verval.
In 1914 verwierf roeivereniging De Delftsche Sport de toren voor haar vereniging.
Roeivereniging
De student Bouwkunde Han van Meegeren maakte een ontwerp voor de restauratie van de toren en het botenhuis in neo-romantische stijl.
Tot op heden is roeivereniging DDS hier gevestigd.
Scheepvaart
Hier zien we de Sint Huybrechtstoren rond 1904, voor deze in verval raakte.
Aan de overkant ligt een groot aantal schepen afgemeerd. Tussen de bomen door ontwaren we enige bebouwing.
Oostplantsoen
Hier kijken we terug langs het Oostplantsoen, waarschijnlijk vanaf de steiger van het pontje.
De kaart is verzonden met “De beste wenschen” (voor het jaar 1903). De afzender verbleef in de (Johanna) Wiggelinastraat; deze heet sinds 1938 de van Renswoudestraat.
De Koepoortbrug gaat net open (…of dicht). Er staat ook in deze tijd opvallend veel groen langs de Oostsingel. Helaas is daardoor niet te zien welke bebouwing er nu staat.
Vrijenban
De gemeente Delft eindigt bij “het Duyvelsgat” en de Tweemolentjesvaart. Daarachter begint de gemeente Vrijenban. Vanaf het Oostplantsoen bij de Sint-Huybrechtstoren kijken we hier dus op het laatste stukje van de Oostsingel, totdat Delft in 1921 dat deel van Vrijenban zou annexeren.
Haagpoort
Als we weer wat teruggaan in de tijd, zien we dat de singel hier naar links afbuigt. Voordat het Rijn-Schiekanaal werd aangelegd, liep de Oostsingel door tot bij de Haagpoort en het Kalverbos. De huizen rechts staan aan wat destijds het begin van de Oostsingel werd genoemd, in de gemeente Vrijenban. Het water werd rond 1893 gedempt. Na de annexatie werd de Oostsingel hier in 1921 omgedoopt tot Nieuwe Plantage.
Nieuwe Plantage
We keren terug richting Tweemolentjesvaart. De huizen links zijn duidelijk herkenbaar, al lopen we heden ten dage niet meer langs het water, maar door een fraai aangelegd park, ontworpen door de landschapsarchitect Hugo Poortman.
Buitengesticht
Al ver vóór de annexatie vond uitbreiding plaats op het grondgebied van de gemeente Vrijenban.
Hier zien we, aan de overkant van het nieuwe stuk van het Rijn-Schiekanaal, sinds 1894 het “buitengesticht” van het Sint Joris Gasthuis. Links Villa Maria, de woning van de directeur, rechts de portierswoning naast het gietijzeren hek en in het midden van de foto, aan het eind van de oprijlaan, het Hoofdgebouw.
De weg langs het water heette hier de Nieuwe Waterweg; na de annexatie veranderde dit in Oostsingel.
Nieuwe Waterweg
We zijn weer terug op het Oostplantsoen; aan de overkant de brug over de Tweemolentjesvaart, waar de Oostsingel overgaat in de Nieuwe Waterweg.
Tweemolentjesvaart
We kijken even in de tijd terug langs de Tweemolentjesvaart. Op de hoek van de Oostsingel staat een boerderij. Links de twee molens waar de vaart zijn naam aan ontleent en daartussen is nog de Nieuwe Nootdorpse molen te zien, later vooral bekend als theehuis “Het Rieten Dak”. Uiterst links de schoorsteen van het nieuwe gemaal van de Nootdorpse polder.
Jan Toorop
Op ongeveer dezelfde plek maakte Jan Toorop in 1879 deze tekening van de Oostsingel met de boerderij op de hoek van de Tweemolentjesvaart.
Vóór het gereedkomen van de kanalisatie in 1894 was dit een rustiek hoekje.
Terugblik
We zijn langs de Tweemolentjesvaart een eind richting Nootdorp gelopen. Als we omkijken, zien we waar de stad rond 1920 eindigde. Over de tuinbouwgronden heen zien we de “skyline” van Delft. Van links naar rechts kijken we tegen de einden van de huizenrijen op de Fabriciusstraat (1921), de Vermeerstraat (1911) en, rechts van het TU-gebouw uit 1924, de Rembrandtstraat (1911). De foto moet dus in 1924 of later zijn gemaakt.
Van boven
Op deze luchtfoto uit 1924 kijken we terug op een groot deel van onze wandeling. Rechts de Bieslandse kade, links van de torenspits de Koepoortbrug met daar achter het Groene Kruis Sanatorium, en links, achter het TU-gebouw, de Vermeerstraat.
Achter onze rij huizen op 103-117 zijn nog weilanden, zo ver het oog strekt. Wat een uitzicht!
(NB: aanklikken van de foto geeft een versie in hoge resolutie)
Hiermee is onze wandeling langs de Oostsingel voorlopig weer ten einde. Maar na aanvullingen met mooie foto’s uit oude tijden doen we de wandeling graag nog eens over!
De huidige versie is van oktober 2024.
Aanvullingen of reacties?
Dat kan op de contactpagina of door een mail te sturen naar: website<at>faddegon.nl (vervang <at> door @).
Verhalen en vooral oude foto’s van de bebouwing aan de Oostsingel zijn zeer welkom!
Terug naar begin van de pagina
Ga naar hoofdmenu